Zadatek jest formą dodatkowego zabezpieczenia umownego, mającego na celu zabezpieczenie interesów stron umowy oraz zwiększenie trwałości umowy. Zadatek zwykle stosowany jest w umowach przedwstępnych, np. przy obrocie nieruchomościami. Zadatek wnosi strona, która ma wywiązać się z danego zobowiązania wobec drugiej strony umowy - wynosi zwykle kilkanaście procent wysokości przyszłego zobowiązania.
W przypadku niewykonania umowy przez stronę, która przy zawarciu umowy wręczyła zadatek, druga strona ma prawo odstąpić od tej umowy jednocześnie zachowując otrzymany zadatek. Jeśli umowa zostaje niewykonana przez stronę, która zadatek otrzymała, to druga strona może żądać zwrotu dwukrotności kwoty zadatku.
W przypadku poprawnego wykonania umowy przez obie strony, zadatek zostaje zaliczony na poczet świadczenia strony, która go dała. Jeśli to niemożliwe, zadatek zostaje zwrócony.
Zadatek powinien być także zwrócony stronie która go wręczyła w przypadku rozwiązania umowy przez którąś ze stron, lub jeśli nie można określić odpowiedzialności niewykonania umowy (odpowiedzialność obu stron lub żadnej). Wówczas strona która otrzymała zadatek zwraca tylko jego kwotę, a nie dwukrotność).
Często mylone są ze sobą pojęcia zadatku i zaliczki. Choć podobne, nie oznaczają jednak tego samego. Instytucja zadatku została opisana w kodeksie cywilnym, natomiast zaliczka jest traktowana jako umowa wzajemna, nie ma oddzielnego uregulowania prawnego. Najważniejszą różnicą między zaliczką a zadatkiem jest to, że ta pierwsza nie jest formą zabezpieczenia umowy. To oznacza, że przedpłata uregulowana w formie zaliczki zawsze, w przypadku niewykonania umowy czy odstąpienia od niej, ulega zwrotowi. Z kolei jeśli umowa zostanie wykonana prawidłowo, zaliczka, podobnie jak zadatek, są zaliczane na poczet zobowiązania. W umowie między stronami należy zaznaczyć, czy wręczona kwota jest zadatkiem czy zaliczką. Jeśli z umowy nie wynika jednoznacznie, że przedpłata jest zadatkiem, to jest traktowana jak zaliczka.