Hipoteka to ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości oraz określonych prawach. Służy zabezpieczeniu roszczeń wierzyciela wobec dłużnika (zwykle banku w stosunku do osoby zaciągającej kredyt hipoteczny). Hipotekę ustanawia się poprzez dokonanie wpisu w księdze wieczystej danej nieruchomości.
Hipoteka należy do zabezpieczeń rzeczowych, tzn. takich, które ograniczają odpowiedzialność tylko do poszczególnych składników majątku kredytobiorcy - w tym przypadku nieruchomości na której ciąży hipoteka.
Zasadniczo hipoteka wygasa w momencie uregulowania wierzytelności przez dłużnika.
Przedmiotem hipoteki zwykle jest nieruchomość. Jednak hipoteką może zostać także objęte użytkowanie wieczyste, wierzytelność zabezpieczona hipotecznie oraz spółdzielcze prawo do lokalu. Hipoteka może obciążać całość lub część nieruchomości bądź prawa przypadająca na współwłaściciela.
Wyróżnia się kilka rodzajów hipotek. Po pierwsze - hipoteka umowna, czyli najbardziej standardowa. Zabezpiecza wierzytelności obecne oraz przyszłe. Do jej ustanowienia konieczna jest forma aktu notarialnego. Wyjątkiem jest hipoteka bankowa, czyli zabezpieczająca wierzytelności banku - w tym przypadku wystarcza pisemne oświadczenie złożone pod rygorem nieważności. Hipoteka bankowa jest także przykładem hipoteki umownej.
Innym typem hipoteki jest hipoteka przymusowa, tzn. obciążająca nieruchomość bez zgody jej właściciela. Może ona powstać m.in. na podstawie wydanego tytułu wykonawczego albo w ramach postanowienia sądu czy prokuratora.
Istnieje także hipoteka łączna, w ramach której wierzyciel może zabezpieczyć się hipoteką na kilku nieruchomościach. Może żądać zaspokojenia swojej wierzytelności z dowolnej nieruchomości lub ze wszystkich.
Można mieć do czynienia także z hipoteką morską. W tym przypadku zabezpieczeniem jest statek dłużnika. Hipoteka morska ustanawia się poprzez wpis do właściwego rejestru okrętowego. Choć statek jest ruchomością, więc jako zabezpieczenie hipoteka morska jest zastawem. Niemniej stosuje się wobec niej przepisy dotyczące hipotek.